نكاتي ظريف در خصوص شعارشناسي انقلاب اسلامي ايران:

نويسنده: كاميار صداقت ثمرحسيني

يكي از مباحث بسيار مهم در انقلابات، موضوع « شعار » ( به كسر شين ) است شعار در لغت به معناي « اسم رمز »، « كلمه ي عبور »، « علامت » و « مظهر » مي باشد. در واقع يك مفهوم از « شناسايي هويتي » در اين واژه نهفته است. عرب ها به جاي واژه ي شعار ( درانگليسي cry ) از واژه ي « هتاف » ( به ضم ها ) استفاده مي كنند . واژه ي« هاتف » ( از همان ريشه ) به معناي تلفن و نيز بلندگو مي باشد كه يك وسيله ي ارتباطي است، ( توجه شود )

اما در اصطلاح شعار انقلابي عبارت است از : « انتقال مفاهيم سياسي ( نفي / اثبات ) در درون يك جنبش انقلابي به توسط يك دسته از نماد ها و معمولا با زبان ساده مردمي »

پيش از پيروزي انقلابات، به واسطه ي وجود شعار نفي ( مرگ بر ... ) يك نوع همصدايي به چشم مي خورد كه پس از انقلاب، با از ميان رفتن شعار نفي مشترك، ( از ميان رفتن همصدايي ) ارتباط از هم گسسته و فرآيند تجزيه ي گروهي آغاز مي گردد

در 18 ماه پاياني سلطنت پهلوي دوم، شاهد جاودانه ترين شعارهاي انقلاب اسلامي هستيم . مردم ـ و برخي بي آنكه حتي خود بدانند ـ تبديل به هنرپيشگاني باذوق گرديدند. و از اين طريق به گسترش جنبش انقلابي ياري رسانيدند.

در اينجا به ذكر چند نكته موجود مهم در اين شعارها مي پردازيم :

1 . يكي از نظريات مهم روانشناسي اجتماعي « نظريه ي برچسب زني » است . شخص « بزهكار » به دنيا نمي آيد بلكه ما با نامگذاري خويش او را مجرم نموده و يا الگوي رفتاري خاصي را برايش تعريف مي نماييم. در واقع كنش هاي فرد متاثر از نگاه ما مي گردد. در جنگ رواني برچسب زني جايگاه مهمي به خود اختصاص داده است. شخص هر كاري كه انجام مي دهد مورد تمسخر ( ـ فشار هنجاري ) قرار مي گيرد. به عنوان مثال « شاپور بختيار » نمونه ي جالبي از اين وضعيت است كه برچسب هاي وي غالبا : « ترياكي ـ چماق دار ـ سگ ـ خر ـ يزيد ـ نوكر ـ كور ـ پفك و ... » بوده است . مانند :

« بختيار حشيشي ـ حشيش بكش قوي شي »

« بختيار حشيشي ـ نخست وزير نمي شي »

« اين است شعار بختيار ـ منقل و وافور و بيار »

« به كوري چشم شاه زمستونم بهاره ـ سگ جديد دربار شاپور بختياره »

« بختيار پليد است ـ بدتر از يزيد است »

« بختيار نوكر بي اختيار » و ...

بختيار در يك فشار خرد كننده ي هنجاري در جامعه قرار گرفته بود .

2 . آهنگ كلامي نقش اساسي در اشاعه ي شعار ايفا مي نمايد. آهنگ يك جنبه ي تفريحي نيز دارد. بچه ها با خواندن آن كيف مي كنند ! دست مي زنند و مي خوانند. جاودانه ترين شعارهاي انقلاب اسلامي داراي وزن مقبول مردمي است :

« واي اگر خميني حكم جهادم دهد  ـ  ارتش دنيا نتواند كه جوابم دهد »

 « شاه فراري شده ـ سوار گاري شده »

« استقلال، آزادي، جمهوري اسلامي »

« ما مي گيم شاه نمي خوايم ـ نخست وزير عوض ميشه » و ....

( به آهنگ كلامي توجه نماييد ) آيا اگر اين آهنگ را از آن بگيريم و به صورت يك جمله ساده بي وزن ادا نماييم، چنين مقبوليتي مي يافت ؟

3. نماد هاي خوب و بد ديني در شعارها تعريف شدند. شاه و عمالش يزيد و يزيديان و انقلابيون نماد خوبي ها و پيروان حضرت امام حسين ( عليه السلام ) تعريف گرديدند :

« شاه نشسته به تخت يزيد »، « خميني خميني ـ  تو وارث حسيني »، « روز همه شيعيان شام غريبان شده ـ صحن امام هشتم گلوله باران شده »، « ماه محرم آمد ـ  ماه حسين و قرآن، ماهي كه هر مجاهد ـ بايد رود به ميدان »

براي مطالعه ي بيشتر در اين زمينه به اين منابع مراجعه نماييد:

·        علي كمالي: 1359، انقلاب، تهران ، چاپ مسعود. ( منبعي بسيار خوب در شناخت شعارهاي مردمي در انقلاب اسلامي ايران )

·        مركز اسناد انقلاب اسلامي ايران: 1379، فرهنگ شعارهاي انقلاب اسلامي، تهران ( چاپ اول ) انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي.